Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործական ժառանգությունը բացառիկ կարևոր տեղ է գրավում հայ բազմադարյան գրականության և ողջ հոգևոր մշակույթի պատմության մեջ: Ինչպես իր գեղարվեստական երկերով, այնպես էլ գրական- քննադատական և հրապարակախոսական գործունեությամբ Թումանյանը XIX դարի վերջի և XX դարի առաջին տասնամյակների հայ գրականության և ամբողջ հասարակական կյանքի խոշորագույն, կենտրոնաձիգ դեմքերից է, որի շուրջն էին համախմբվում հայրենի մշակույթի բոլոր առողջ և առաջադեմ ուժերը: Նրա ստեղծագործություններն ունեն ոչ միայն համազգային, այլև համամարդկային բովանդակություն, գեղարվեստական վիթխարի ընդհանրացումներ: Թումանյանի թողած գրական ժառանգությունը դարձավ իր հայրենիքի անցյալի ու ներկայի, նրա հոգևոր ուժերի և գեղարվեստական ավանդույթների լավագույն, ամենախոր մարմնավորումը: Գրականագիտական միտքը, սկսած գրողի կենդանության շրջանից, մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերել և վերլուծել Թումանյանի ստեղծագործությունները տարբեր դիտանկյուններից: Ուսումնասիրության այդ հարուստ շտեմարանը մինչ օրս էլ մնում է դեռ չնվաճված:
Նվիրված է բժիշկ Գրիգոր Սաղյանին (1880-1937): Վերջինս ժամանակին մերժել է Աղասի Խանջյանի ինքնասպանության սարքովի վարկածը, ինչի համար գնդակահարվել է: Թումանյանի կյանքի վերջին շրջանում Գ. Սաղյանը եղել է նրա մտերիմ բարեկամներից մեկը, որին նվիրված է նաև մի ուրիշ քառյակ («Հե՜յ, Գրիշա, իմ լուսախպեր, ալեկոծվեց կյանքն էսպես»):
Ժամանակին չորրորդ տողի «ըսպասում» բառի կապակցությամ Ավելին
Թումանյանի՝ մեզ հասած առաջին բանաստեղծական փորձերը վերաբերում են 1880-ական թվականներին: Իսկ վերջին՝ տպագրության հանձնած գործերը՝ «Սիրիուսի հրաժեշտը» բանաստեղծությունը և մի քանի քառյակ, նշվում են 1922 թվականի կեսեր: Հետևաբար, որոշակիորեն կարելի է ասել, որ Թումանյանի ստեղծագործական ուղին տ Ավելին